Microbiologie

Het maken van een voedingsbodem voor bacterie, gist of schimmel

Kant en klare voedingsbodem zonder extra’s (supplementen)
Hierin zitten alle ingrediënten zodat je die niet zelf apart hoeft af te wegen. Op het etiket staan deze stoffen vermeld. Op het etiket op de verpakking staat ook hoeveel je moet afwegen en oplossen in een liter water. Bijvoorbeeld 36 gram
Als je weet hoeveel voedingsbodem je nodig hebt voor een proef kun je aan de slag.
Meestal heb je geen liter nodig ( in een petrischaal is 20 ml voldoende) en moet je dus uitrekenen hoeveel je zelf nodig hebt om bijvoorbeeld 350 ml te maken en dat is:
350/ 1000 x 36 = 12,60 gram
Dat kun je uitrekenen met je rekenmachine, maar maak zelf altijd een schatting en kijk of de schatting en de berekening met de rekenmachine elkaar niet tegenspreken, het komt vaak voor dat je 10 keer teveel of te weinig met de rekenmachine berekent.
Je kunt bijvoorbeeld denken: 350 ml is ongeveer een derde van 1 liter dus het antwoord moet ongeveer een derde van 36 gram zijn. En dan weet je dat je met 12,60 gram goed zit.
Je kunt ook denken 36 gram per liter is 3,6 gram per 100 ml dan heb ik voor 350 ml  3,5 keer zoveel nodig is 3,5 keer 3,6 is 12,60 gram.
Weeg de droge stof af en voeg het bij (bijvoorbeeld) 300 ml vloeistof die al in de fles zit, (dus niet eerst de droge stof en dan water erbij) vul daarna aan tot precies 350 ml.
Laat het goed inweken en kijk op de pot hoe lang en bij welke temperatuur het gesteriliseerd moet worden. Soms is zelfs alleen koken voldoende.
Wordt  het een vloeibare voedingsbodem (zonder agar), die gebruikt wordt in buizen, dan is het vaak veel handiger om het na oplossen direct in die buizen te verdelen (kijk wel hoeveel er in een buis moet, soms moet dat precies heel vaak ook niet). Je kunt de vloeistof in de buizen steriliseren, dat scheelt veel werk, want anders moet je na steriliseren vanuit fles alle buizen 1 voor 1 op steriel wijze vullen en de buisjes zelf moet je apart steriliseren voordat ze gevuld kunnen worden.

Kant en klare voedingsbodem met supplementen
Vaak moet zeker bij selectieve voedingsbodem na sterilisatie nog een stof toegevoegd worden. Dat staat op de pot, dus lees het etiket goed.
Die extra stoffen (supplementen) kunnen niet tegen verhitten  en worden door de fabrikant apart geleverd. Na sterilisatie en afkoelen tot vlak voor het gieten (bij agar bevattende voedingsbodems) voeg je het (meestal steriele) supplement toe. Op de pot staat hoeveel, maar weer per liter of halve liter, dus je moet weer zelf uitrekenen hoeveel jij precies nodig hebt.

Zelf gemaakte voedingsbodems
Dit zijn “doe het zelf” voedingsbodems met een recept, dat wil zeggen met losse ingrediënten/ stoffen die jezelf  1 voor 1 moet afwegen  (bij een kant en klare voedingsbodem zitten ze al bij elkaar in} . Verder gaat het net zoals bij een kant en klare voedingsbodem: de ingrediënten in het water brengen,  waarna ze oplossen en de voedingsbodem kan gesteriliseerd worden. Meestal moet je ook de pH instellen.

De ingrediënten  wordt meestal in procenten aangegeven.
Dit zijn gewicht/volumeprocenten. Een procent is 1/100 van het totaal.
Dat wil zeggen : 1% betekent 1 gram af te wegen stof in 100 ml water.
Maar je moet dus eerst zelf weten hoeveel voedingsbodem je nodig hebt en dan kun je uitrekenen hoeveel je nodig hebt van elke stof.

Eeen voorbeeld:
Gistextract glucose pepton agar bevat:
Gistextract : 0,5%
Glucose : 1%
Pepton : 1%
Agar agar: 1,5%
pH 7,0 + 0,2
20 minuten 120 C.

Voor 100 ml weeg je af 0,5 gram gistextract, 1 gram glucose, 1 gram pepton en 1,5 gram agar agar. Breng elk ingrediënt na afwegen in de fles met 100 ml vloeistof. De pH wordt gemeten en zo nodig bijgesteld op 7,0 + 0,2. Daarna gesteriliseerd gedurende 20 minuten bij 120 C.

Tot zover de basis: er zijn nog wat bijzonderheden mogelijk:

Ingrediënten met heel  lage concentraties : hoe toevoegen?
Als je zelf een voedingsbodem volgens recept maakt dan zijn er vaak stoffen naast de basis die in heel lage concentraties aanwezig moeten zijn.
Voorbeeld:
de pH indicator neutraalrood in een concentratie van 0,003%
en de remstof kristalviolet in een concentratie van 0,0002%.
Deze concentraties zijn zo laag dat met deze met een eenvoudige bovenweger (weegschaal) niet goed zijn af te wegen. Het is handiger een oplossing te maken en daaruit de gewenste hoeveelheid uit te pipetteren bij het basismedium (bijvoorbeeld ) de gistextract-glucose-pepton-agar.
Hoe doe je dat?
Neutraalrood:
Als je 100 ml basismedium maakt moet er 0,003 gram ( 1 gram is 1000 milligram) neutraalrood in 100ml basismedium.
Dit 3 milligram, is lastig precies af te wegen. Wat handiger is om 0,3  gram af te wegen en op te lossen in 100ml water (dus niet het basismedium in!). Er zit dan in deze oplossing in 1ml de gewenste 0,03 gram. Dus pipetteer je deze ml bij 100 ml van het basismedium. Of 3 ml bij 300 ml. Daarna steriliseren.
Kristalviolet
Vergelijkbaar met neutraalrood ,  0,02 gram in 100 ml, hier  1 ml uithalen, en bij basismedium voegen. Daarna steriliseren.

Stoffen die apart gesteriliseerd moeten worden .
Soms kan een stof niet in het medium zelf gesteriliseerd worden omdat bij hoge temperatuur een reactie plaatsvindt die ongunstig is voor de latere groeimogelijkheden (kwaliteit) van het medium, of het ingrediënt kan niet tegen verhitten en moet anders gesteriliseerd worden.
Voorbeeld: sommige suikers kunnen niet samen met pepton (er ontstaat een voor de groei nadelige stof) gesteriliseerd worden, de suiker wordt daarom in geconcentreerde vorm apart gesteriliseerd en na steriliseren en afkoelen aan het basismedium toegevoegd.
Een antibioticum dat het medium selectief moet maken kan niet tegen sterilisatie, dus deze (bijvoorbeeld tetracycline, polymyxine) moeten na sterilisatie als oplossing toegevoegd worden, Deze oplossing is steriel aangeschaft of door een bacteriefilter gesteriliseerd.

Zie ook het

gieten van agarplaten
algemene voedingsbodem
selectieve voedingsbodem.

En zie hier voor sterilisatie.